.
Vào một buổi chiều nắng vàng mùa thu năm 1861, có một người lính đang nằm trong bụi cây nguyệt quế bên cạnh một con đường ở miền Tây Virginia. Anh nằm sấp, thẳng chân, mũi chân chạm đất, đầu gối lên cánh tay trái. Tay phải của anh ôm lấy khẩu súng trường một cách lỏng lẻo. Cái tư thế nằm ngay ngắn và sự chuyển động lên xuống rất nhẹ của hộp đạn trên chiếc thắt lưng của anh khiến người ta tưởng lầm rằng anh đã chết. Thật ra, anh ta chỉ ngủ gật khi đang làm nhiệm vụ. Nhưng nếu bị phát hiện thì anh cũng sẽ phải chết sớm thôi, đó là án phạt dành cho tội trạng của anh.
Bụi cây nguyệt quế nơi mà kẻ phạm tội kia đang ngủ nằm trên một đoạn đường cua mà tại đó, nếu đi tiếp về phía nam, có một con dốc thẳng đứng, rẽ ngoặt sang phía tây, chạy theo đỉnh núi khoảng 100 yard(1). Sau đó, nó lại hướng về phía nam và đi xuống theo hình zíc-zắc xuyên qua khu rừng. Ngay tại khúc cua thứ hai đó là một tảng đá lớn, bằng phẳng, nhô ra ngoài theo hướng bắc, nhìn xuống cái thung lũng sâu nơi xuất phát của con đường này. Tảng đá nằm trên đỉnh vách đá cao; một hòn đá rơi từ mép ngoài của nó sẽ rơi xuống độ cao 1000 feet(2) và hạ cánh trên ngọn những cây thông ở phía dưới. Nơi mà anh lính nằm nằm ở trên một đoạn khác cũng thuộc vách đá đó. Nếu anh ta thức dậy, hẳn sẽ được chiêm ngưỡng toàn cảnh, không chỉ một đoạn đường ngắn ngủn và một cục đá nhô ra ngoài, mà là toàn bộ vách đá phía dưới đó. Chắc chắn nó sẽ khiến anh phải kinh ngạc.
Toàn bộ khu vực này đều bị rừng bao phủ ngoại trừ dưới thung lũng phía Bắc, nơi có một cánh đồng cỏ tự nhiên với một con suối chảy ngang qua nằm khuất dưới vách đá. Khu đất trống này tuy nhìn không lớn hơn một cái sân là mấy nhưng thực chất lại rộng đến vài héc-ta. Màu xanh của nó thậm chí còn lấn át cả cánh rừng bao bọc xung quanh. Xa hơn đó một chút nổi lên một dãy những vách đá khổng lồ giống như cái mà chúng ta đang đứng để chiếm ngưỡng khung cảnh hoang sơ này vậy; đó cũng là nơi mà con đường, bằng cách nào đó, đã leo được lên tuốt trên đỉnh. Địa thế của thung lũng này, quả thật, nếu nhìn từ bên ngoài vào thì có vẻ hoàn toàn khép kín, và người ta sẽ không thể không thắc mắc làm sao con đường đã đi ra khỏi đó lại có thể tìm được đường quay trở vào và nguồn nước của con suối đã chia đôi đồng cỏ ở 2000 feet dưới kia từ đâu đến và sẽ đổ về đâu.
Không có vùng đất nào là quá hoang sơ và cằn cỗi nhưng con người thì luôn biết cách để biến chúng thành những sàn diễn chiến tranh; ẩn trong cánh rừng dưới đáy của thung lũng, nơi có khoảng 50 người đang chiếm giữ lối ra để buộc cả một đội quân phải đầu hàng, có năm trung đoàn bộ binh của quân Liên bang(3) đang đóng quân. Họ đã hành quân suốt một ngày đêm và giờ đang nghỉ ngơi. Khi trời tối, họ sẽ lại lên đường, trèo lên chỗ mà anh lính gác lơ đễnh của họ đang ngủ, và, đổ bộ xuống con dốc kia của ngọn núi và xâm nhập vào doanh trại của địch lúc nửa đêm. Họ hy vọng sẽ làm cho chúng bị bất ngờ vì con đường đó dẫn ra phía sau trại của chúng. Nếu thất bại thì họ sẽ rơi vào một tình thế vô cùng hiểm nghèo; và dù muốn dù không thì họ cũng đã để lộ cho địch biết về kế hoạch của mình.
***
Anh lính gác đang ngủ gật trong bụi cây nguyệt quế là một chàng trai trẻ người Virginia tên là Carter Druse. Anh là con trai của một cặp vợ chồng giàu có, đứa con trai độc nhất của họ, anh hiểu rất rõ về cuộc sống an nhàn ở nơi đây, về đời sống lao động, về lối sống xa hoa của những kẻ giàu có và cả thị hiếu ở vùng núi miền Tây Virginia này. Thật ra, nhà của anh cũng chỉ cách đó có vài dặm. Một buổi sáng, anh đứng dậy khỏi bàn ăn và nói khẽ nhưng rất nghiêm túc:Thưa cha, một trung đoàn của liên bang vừa mới đến Grafton. Con sẽ xin nhập ngũ ở đó.
Người cha ngẩng cái đầu bù xù lên, im lặng nhìn cậu con trai một lúc rồi đáp:Đi đi, Carter, và, dù cho có chuyện gì xảy ra, hãy làm những gì con cho là bổn phận của mình. Virginia, nơi mà con đã quay lưng lại, sẽ tiếp tục chiến đấu mà không cần con nữa. Nếu cả hai ta có thể sống sót qua khỏi cuộc chiến thì lúc đó chúng ta sẽ nói về chuyện này nhiều hơn. Mẹ của con, như bác sĩ đã nói, đang trong tình trạng nguy kịch, giỏi lắm thì bà cũng chỉ ở lại với chúng ta thêm vài tuần nữa mà thôi nhưng đó là khoảng thời gian rất quý báu. Tốt nhất là đừng khiến bà phải bận lòng thêm nữa.
Vậy là Carter Druse, lễ phép cúi chào người cha của mình, ông đáp lại anh với một cử chỉ khách sáo để che giấu đi trái tim đau khổ bên trong, anh rời khỏi ngôi nhà thơ ấu và lên đường nhập ngũ. Bằng sự trung thực và lòng dũng cảm, bằng những chiến công và sự gan dạ, anh nhanh chóng chiếm được cảm tình của các đồng đội và cả cấp trên; và cũng chính nhờ những phẩm chất ấy cộng với sự thông thuộc đối với mảnh đất này mà anh được chọn để thực hiện cái nhiệm vụ tiền trạm nguy hiểm này đây. Tuy nhiên, sự mệt mỏi đã chiến thắng ý chí và anh dần ngủ thiếp đi. Là thiên thần hay ma quỷ đã xuất hiện trong giấc mơ để đánh thức anh tỉnh dậy khỏi lỗi lầm của mình, chẳng ai biết? Không một chuyển động, không một âm thanh, trong cái im lặng sâu thẳm và không khí nặng nề của buổi chiều tà,vị sứ giả nào đó của định mệnh đã chạm những ngón tay vào tâm trí anh – thì thầm vào tâm hồn anh những lời cảnh tỉnh mà không một ai có thể thốt ra thành lời, không một ai có thể gợi nhớ lại về nó cả. Anh nhẹ nhàng nhấc trán lên, nhìn xuyên qua giữa hai nhánh cây nguyệt quế và tay phải, theo phản xạ, nắm chặt lấy báng súng.
Điều đầu tiên mà anh cảm thấy là một niềm vui sướng rạo rực trong người. Trên cây cột trụ khổng lồ cũng chính là vách đá, đứng im lìm trên gờ đá nhô ra ngoài và in bóng lên nền trời, là bóng một người cưỡi ngựa với dáng vẻ oai vệ. Người đàn ông ngồi trên lưng con ngựa, nghiêm chỉnh và ra dáng một quân nhân, nhưng lại có cái thần thái của một vị thần Hy Lạp đang bị giam hãm trong một vách đá cẩm thạch. Bộ trang phục màu xám rất hài hòa với màu trời, các thứ phụ kiện kim loại và tấm vải lót lưng của con ngựa đã bị bóng tối che khuất; nước da của con vật cũng mờ nhạt đi trong ánh sáng chói lọi. Khẩu súng cạc-bin, bị không gian thu nhỏ lại, đặt chéo trước yên với cánh tay phải giữ chặt ở báng súng; còn tay trái đang nắm dây cương thì đã bị khuất mất. Hình bóng của con ngựa hiện lên giữa trời rõ từng nét một như một viên đá trang sức được gọt giũa sắc sảo, nó đang hướng ra khoảng không trước mặt, nhìn sang những vách đá đối diện phía bên kia. Khuôn mặt của tay kỵ sĩ, hơi nghiêng sang bên trái, chỉ để lộ đường viền ngoài của thái dương và chòm râu; hắn ta đang nhìn xuống dưới thung lũng. Cả người và vật, trong nỗi sợ hãi của người lính khi kẻ địch đang kề cận, như được phóng đại lên trên nền trời với kích thước phi thường và gần như là khổng lồ.
Trong một khoảnh khắc, Druse có một cảm giác kỳ lạ, không thể nào diễn tả được rằng anh đã ngủ quên cho đến tận khi cuộc chiến chấm dứt và giờ đây anh đang ngắm nhìn một tác phẩm nghệ thuật cao quý được dựng lên trên mô đất kia để kỷ niệm về một giai đoạn lịch sử huy hoàng mà anh chỉ là một phần đen tối trong đó. Cảm giác đó đã tan biến ngay khi cái bóng bỗng nhiên cựa quậy; con ngựa, tuy không nhấc chân của mình lên, đã hơi nhích về phía sau một chút; còn gã kỵ sĩ thì vẫn ngồi im như trước. Hoàn toàn tỉnh táo và rất kích động trước tình huống nguy hiểm này, Druse áp má vào báng súng, thận trọng chĩa nòng xuyên qua bụi cây, lên đạn và nheo mắt ngắm, cố nhằm vào điểm chết trên ngực của gã kỵ sĩ. Một cái bóp cò và mọi sự sẽ êm đẹp với Carter Druse. Nhưng đúng vào giây phút đó, tay kỵ sĩ quay mặt lại và nhìn thẳng vào kẻ thù đang nấp trong bóng tối của hắn – hắn nhìn thẳng vào khuôn mặt của anh, vào đôi mắt anh và vào cả trong trái tim can đảm của anh.
Trong chiến tranh, giết một tên địch liệu có quá kinh khủng không khi mà kẻ đó đã phát hiện được bí mật sống còn của anh và đồng đội, là kẻ nguy hiểm hơn cả trong toàn bộ đội quân đông đảo của hắn? Carter Druse mặt tái mét, tay chân run rẩy và hoa mắt, anh thấy cái bóng đen trước mặt cứ nhô lên rồi hạ xuống, quay vòng vòng trên bầu trời đỏ rực như lửa. Cánh tay anh rời khỏi khẩu súng, đầu từ từ hạ xuống cho đến khi ngập trong đám lá rụng nơi anh đang nằm. Chàng trai quả cảm và là người chiến sĩ gan dạ này gần như ngất đi vì quá xúc động.
Nhưng ngay sau đó, anh lại ngẩng mặt lên, hai tay lại nắm chặt lấy cây súng, ngón tay trỏ đặt lên cò; tâm trí, trái tim và đôi mắt anh đều đã rõ ràng, nhẹ nhõm và thông suốt. Anh không thể hy vọng bắt sống được kẻ thù; nếu bắn cảnh cáo thì sẽ khiến hắn phi trở về lại doanh trại với cái thông tin tai hại kia. Nhiệm vụ của anh đã quá rõ ràng: phải hạ hắn ngay, không một lời cảnh báo, không một giây để chuẩn bị, không một lời cầu nguyện thầm lặng nào, hắn phải bị kết án ngay. Nhưng khoan – vẫn còn một hy vọng, hắn có thể vẫn chưa phát hiện ra điều gì cả – có thể hắn chỉ đang thầm thán phục trước cảnh đẹp kỳ vỹ này mà thôi. Nếu được, hắn có thể quay lại và phi thẳng đi theo hướng mà hắn đã đến. Khi hắn bỏ đi, anh sẽ chắc chắn được là hắn có biết gì hay không. Đó có lẽ chỉ do hắn quá chăm chú mà thôi – Druse cúi xuống nhìn vào khoảng không sâu thẳm như nhìn xuống một đáy biển mờ đục. Anh nhìn thấy một hàng dài những người và ngựa đang bò qua đồng cỏ xanh rờn – mấy gã chỉ huy ngu ngốc nào đó đã để cho lính của mình dắt ngựa đi uống nước ở giữa cánh đồng trống trải, có thể nhìn thấy từ mọi phía.
Druse rời mắt khỏi thung lũng và về lại với tay kỵ sĩ cùng con ngựa trên bầu trời và một lần nữa nhắm bắn qua đầu ngắm trên khẩu súng trường. Lần này mục tiêu của anh là con ngựa. Những lời của người cha trước lúc chia ly lại vang lên trong đầu anh như một mệnh lệnh thiêng liêng:Dù có chuyện gì xảy ra, hãy làm những gì con cho là bổn phận của mình. Bây giờ anh đang rất bình tĩnh. Anh nghiến răng nhưng không quá chặt, các dây thần kinh của anh giãn ra như khi một đứa trẻ đang ngủ, không một cơ bắp nào trên người anh động đậy; hơi thở của anh, cho đến khi ngắm bắn xong, vẫn rất đều đặn và chậm rãi. Trách nhiệm đã chiến thắng; anh ra lệnh cho cơ thể của mình: Bình tĩnh, hãy nằm im. Và anh nổ súng.
***
Vào thời điểm đó, có một sĩ quan của quân đội Liên bang, một người với tâm hồn đam mê tìm tòi và phiêu lưu đây đó, đã rời khỏi quân trại đang ẩn trong thung lũng của mình và lang thang đến khu đất trũng dưới chân vách đá, ông đang băn khoăn không biết sẽ khám phá được gì nếu đi xa hơn nữa. Khoảng một phần tư dặm trước mặt viên sĩ quan, nhưng cũng có thể là gần hơn thế, nổi lên trên hàng thông một tảng đá khổng lồ, cao đến nỗi làm cho ông choáng váng khi cố nhìn lên nơi nó cắt một đường gồ ghề nhưng sắc nét trên bầu trời. Nếu đứng dịch sang phải một chút sẽ thấy tảng đá như dựng đứng lên và in bóng trên bức tranh nền với một nửa là bầu trời xanh ngắt còn nửa kia là những ngọn đồi xa xa cũng xanh không kém cùng với những ngọn cây lô nhô ở dưới chân. Ngước đôi mắt choáng ngợp lên trên đỉnh, viên sĩ quan đã chứng kiến một cảnh tượng hết sức lạ lùng – một người đàn ông đang cưỡi ngựa và phi thẳng xuống thung lũng giữa không trung.
Người kỵ sĩ, trong bộ quân phục, đang ngồi thẳng trên lưng ngựa, tay ghì chặt dây cương để con tuấn mã không lao xuống quá nhanh. Mái tóc dài trên cái đầu trần dựng đứng, phất phơ như chiếc lông vũ. Cánh tay phải của ông ta bị cái bờm cũng đang dựng đứng của con ngựa che mất. Con vật lơ lửng ở trên không mà như đang đi bằng bốn chân trên mặt đất vậy. Dường như nó đang phi nước đại, và khi viên sĩ quan nhìn thấy họ thì nó dừng lại, tung tứ chi ra như sắp tiếp đất sau một cú vọt nhảy. Nhưng lúc này nó lại đang bay cơ!
Viên sĩ quan nhấc chân lên, run rẩy. Cái chân đau đã đánh thức một bản năng phi thường trong ông. Hết sức bình tĩnh, ông chạy ra xa cách vách đá nửa dặm; ông hy vọng sẽ tìm được người kỵ sĩ nhưng thất bại. Trong cái khoảnh khắc ngắn ngủi ấy, ông đã bị mê hoặc bởi sự duyên dáng, chân thật và chủ đích của màn trình diễn không tưởng kia và ông tin rằng con đường của người lính kỵ binh trên không ấy không hề dẫn xuống dưới và ông cũng sẽ chẳng thể tìm thấy họ ở dưới chân vách đá này. Một tiếng đồng hồ sau đó, ông quay trở về doanh trại.
Viên sĩ quan là một người khôn ngoan; ông hiểu rõ là không nên nói cho ai biết về sự thật khó tin đó. Và ông đã giữ bí mật này cho riêng mình. Khi ngài trung tá hỏi ông có phát hiện được gì trong chuyến đi trinh sát không, ông đã trả lời:
Có, thưa ngài; Không có con đường nào dẫn xuống thung lũng từ phía nam cả.
Vị trung tá mỉm cười, đầy ẩn ý.
***
Sau khi nổ súng, Carter Druse nạp đạn cho khẩu súng trường và tiếp tục công việc canh gác. Mười phút đã trôi qua kể từ khi một viên trung sĩ bí mật bò đến vị trí của anh. Druse không quay đầu lại và cũng không nhìn ông ta, anh chỉ nằm im bất động, tỏ vẻ không hề quen biết.
Cậu đã nổ súng phải không?, viên trung sĩ thì thầm.
Đúng vậy.
Vào cái gì?
Một con ngựa. Nó đứng trên tảng đá đằng kia – Khá xa. Giờ thì nó không còn ở đó nữa. Nó đã rơi khỏi vách đá rồi.
Khuôn mặt anh lính trắng bệch, không để lộ bất cứ một cảm xúc nào. Trả lời xong, anh qua mặt đi và im lặng. Viên trung sĩ không hiểu gì cả.
Nghe này, Druse., ông nói, sau một lúc im lặng, giữ bí mật sẽ không ích lợi gì đâu. Tôi yêu cầu cậu phải báo cáo rõ ràng cho tôi biết. Có ai đang ngồi trên con ngựa ấy không?
Có
Ai?
Cha của tôi.
Viên trung sĩ đứng dậy và bỏ đi. Chúa phước lành, ông ta nói.
Chú thích:
(1): 1 yard = 0.914m
(2): số nhiều của foot, 1 foot = 0.3048m
(3): Bối cảnh truyện diễn ra vào thời kỳ nội chiến ở Mỹ, giữa quân Liên minh miền Nam và Liên bang miền Bắc
(nguyên bản tiếng Anh: A horseman in the sky của Abrose Bierce, nguồn: www.classicshorts.com/stories/horsemansky.html)